O
PALEOLÍTICO
A
ausencia de achados impide documentar a presenza do ser humano
neste período prehistórico no municipio do Vicedo que
abrangue dende a aparición dos primeiros homes ata o Neolítico
(8000 a.C.). Malia iso, non cabe dúbida de que o home xa pisaba
estas terras no Paleolítico (de paleo, vello, e lithos,
pedra) aínda que para elo teñamos que botar man dos
achádegos atopados na área xeográfica da contorna. Os xacementos
líticos de Louselas (Vilaselán-Ribadeo), Arealonga (Foz), O Xestido
(Miñotos-Ourol), Cova do Rei Cintolo (Argomoso-Mondoñedo) e Prado
do Inferno (Muras) testemuñan a presenza de certa actividade humana.
Un útil lítico atopado na Áspera (Negradas), hoxe en día
desaparecido, posiblemente de orixe paleolítica, pode ser a mostra
que certifique esta teoría (información achegada por un veciño de
San Roque).
Aínda
que só como conxectura, a toponimia referida a posibles acubillos
naturais non é infrecuente no concello do Vicedo. Así temos o étimo
A Cova nas parroquias de Mosende, Riobarba, San Román e O Vicedo.
O
MEGALITISMO. AS MÁMOAS
O
Megalitismo
(do grego mega,
grande, e lithos,
pedra) caracterízase pola construción con grandes pedras
destinadas, fundamentalmente, a usos funerarios e cuxa cronoloxía,
no que respecta a Galiza, sitúase entre o 4000 e o 1500 a.C.,
acadando o máximo apoxeo no III milenio.
O
seu
monumento máis representativo é a mámoa, pequeno montiño,
xeralmente semiesférico, composto por unha mestura de terra e pedras
e en cuxo interior pode agochar unha estrutura pétrea (anta) formada
por grandes laxes graníticas fincadas no chan e cuberta por unha ou
varias lousas a xeito de tampa.
En
Galicia,
os nomes rexistrados polos que son coñecidos estes monumentos pasan
da trintena o que amosa a masiva presenza: Anta, Arca, Cabana, Casa
dos Mouros, Cova da Moura, Chousa, Forno, Mámoa, Medorra,
Medoña, Modia, Tumba, etc.
No
municipio do Vicedo consérvanse nove necrópoles megalíticas, cun total de once
mámoas moi estragadas e carentes, en principio, de estrutura pétrea
no lugar denominado como Fonte Ferreira (Cabanas), Campo dos Lagos (A Escanavada), Monte Padró (Manxofrío) Cristo de Porta Pena (entre Cabanas e San Pantaleón de Cabanas (Ourol), A Medorra (San Roque), Chao do Marco (San Miguel de Negradas), A Cova do Ouro (Moreiras), Pena dos Foles (San Román de Vale) e A Medoña (Pontide). En xeral, o seu estado de conservación é malo debido a acción humana.
En Mosende temos o topónimo O Tesouro. Contáronme que había unha mámoa que foi destruída por unha plantación de eucaliptos e onde, segundo a lenda, os mouros agochaban un tesouro, daí o nome.
Segundo
testemuñas recollidas por min había outras dúas, destruídas na
década dos sesenta, nos lugares de Pontide (Suegos) e O Cacheiro (O
Vicedo) cuxo evocador topónimo aínda se conserva: A Medoña. Tamén
me contaron que na paraxe coñecida como O Tesouro (Mosende), os
mouros agocharon baixo unhas grandes laxes un fabuloso tesouro; peiteado o lugar, non quedan restos, foi estragada po unha plantación de eucaliptos.
Canto
a outros monumentos megalíticos (pedrafitas e círculos líticos), o
único que nos queda é a toponimia: A Laxe, Marco do Seixo, Penafita
e Pena Moura. Mais esas, a finais do mes de novembro do ano 2012
informáronme do que pode ser unha pedrafita (reaproveitada para
insculpir unha cruz) situada na aldea de O Campo, parroquia de
Cabanas, e unha posible estela-pedrafita no Muronovo, parroquia de
Negradas.
Pedrafita
da Cruz do Campo
Situada
na aldea de O Campo, parroquia de Cabanas. Cando andaba a realizar o
inventario e catalogación das cruces e cruceiros do concello de O
Vicedo no ano 2007 xa me chamou a atención esta traballada pedra de
granito cunha cruz latina insculpida. Mais, daquelas, o único dato
que puíden comprobar é que estaba descontextualizada e que
anteriormente se atopaba no antigo camiño que levaba cara a igrexa
de Santa María de Cabanas. A finais do mes de novembro de 2012,
cando ía de paso cara O Ferrol, desvieime da estrada para tirarlle
unhas fotos á igrexa de San Paulo de Riobarba e, de paso, ver como
se atopaba a cruz coñecida como Cristo do Chao que no ano 2010,
durante uns traballos de desbroce, fora mutilada. Estaba neste labor
de visita cando un home parou o coche ao meu carón. Despois de
intercambiar uns saúdos, preguntoume se eu non era o mesmo que había
anos andaba a "sacarlle fotos ás cruces". Reparando máis
polo miúdo no rostro do home, lembrei que, en efecto, resultábame
cara coñecida. Si, fora el quen me informara dunha cruz na Capariña,
que estaba agochada nunha casa, e tamén da Cruz do Campo. Contoume
que esta cruz, que cando a visitei se atopaba tirada no chan, aínda
permanecía no lugar onde eu a colocara de novo, por riba dun valado.
Falando e falando, saltou a sorpresa. O meu informante sempre
escoitara que a cruz fora gravada por un home natural do Canto do
Muro, había uns setenta ou oitenta anos, reaproveitando esa prancha
de granito que "toda a vida" estivera chantada no vello
camiño real e á que antigamente, segundo escoitara contar aos seus
pais e avós, se achegaban os veciños co gando que estaba enfermo
para que sandase, atando ao animal á pedra. Descoñécese
de cando vén tal tradición, mais resulta evidente que dende tempo
inmemorial a pedra cumpría outras funcións.
IDADE DO BRONCE
Cara
o final do Megalitismo comeza a denominada Idade do Bronce, etapa
prehistórica caracterizada por importantes cambios sociais,
económicos e políticos onde os petroglifos ao aire libre son o seu
máximo expoñente. Polo de agora, non teño coñecemento da
existencia desta manifestación cultural no municipio. O que si se conserva é un machado de talón, custodiado na Facultade de Xeografía e Historia de Santiago pertencente a este período. Ten unha perforación central porque foi utilizado como muíño. Foi atopado entre Riobaraba (O Vicedo) e as Ribeiras do Sor (Mañón). Da colección de Federico Maciñeira.
OS
CASTROS
A
Idade do Ferro é a más coñecida e a mellor estudada dentro das
épocas prehistóricas de Galiza. O seu hábitat máis peculiar é o
castro que, en liñas xerais, é un poboado fortificado de maior ou
menor tamaño situado en lugares estratéxicos defendidos pola propia
orografía do terreo ou por unha ou varias murallas, foxos,
parapeitos, pedras fincadas, etc. e en cuxo interior acubilla
distintas construcións destinadas a diversos usos (vivendas,
almacéns...).
Os
primeiros castros aparecen entre os séculos IX e VII a.C., na última
fase da Idade do Bronce. A partir de finais do século I a.C. esta
cultura fusiónase coa romana, etapa que coñecemos como Cultura
Galaico Romana.
Na
Mariña Luguesa contabilicei máis de cen castros se ben é certo que
a meirande parte están pouco ou nada estudados. Agás a Atalaia
(Cervo), Fazouro (Foz), Os Goios (A Pontenova), A Croa de Zoñán
(Mondoñedo) e As Grobas (Ribadeo), no resto aínda queda moito por
facer.
No
que atinxe ao Vicedo, ao igual que acontece coas mámoas, o panorama
é desolador. A acción imparable da natureza e, principalmente, a
man do home modificaron, estragaron e fixeron desaparecer moitos dos
existentes. Os escasos vestixios están, en gran parte, semiocultos
polos eucaliptos, a matogueira e a remoción incontrolada de terras o
que dificulta a súa localización e realizar unha descrición máis
ou menos axeitada.
Na
actualidade aprécianse restos visibles en: O Castro (entre as parroquias de Riobarba e o concello de Mañón), A Insua (no illote de San Pedro, no río Sor), Pontellás ou Moutillós (San Román do Val), Medas do Castro, Punta do Castro e Fabás (Suegos), Santo Estevo e A Tarroeira ou Abeladal, coñecido tamén como O Redondo (O Vicedo), Punta do Castro (Piñeiro) e Castro Pando ou Garita do Cacho (Vilasuso).
O de Medas do Castro, a 85 metros de altitude, está situado preto do da Punta do Socastro, defendido no seu itsmo por tres murallas separadas por foxos; ten unha pequena croa ovalada duns 40 por 20 metros. O castro da Insua atópase na Insua de San Pedro, onde logo se construíu un mosteiro na Idade Media. Sobre o castro de Santo Estevo construíuse a igrexa do Vicedo; preto atópase o monte coñecido como Garita do
Mouro onde logo existiu un posto de vixiancia costeira no
século XVIII. O da Punta do Castro, en Piñeiro, atópase entre as praias do Vicedo e Caolín. Na Encrucelada houbo un castro que foi destruído pola extracción de pedra, construcións e labores agrícolas. No da Tarroeira apareceron muíños de man e tégula. O Castro
Pando atópase sobre un promontorio rochoso con aterrazamentos; as súas defensas principais virían dadas polo
escabroso das súas ladeiras; é
coñecido tamén como Praza de Armas, lembrando os veciños a existencia de
murallas e foxo. Na aldea de Castro Bo, na parroquia de Mosende, tal como indica o topónimo, houbo un asentamento que foi totalmente destruído. Houbo outro na zona de Xilloi, coñecido como O Castelo. A tradición oral sitúa outros asentamentos na Pena, parroquia de Cabanas; San Roque, en San Miguel de Negradas; e na Furada do Mouriño, na do Vicedo. Do castro dos Moutillós ou Pontellás, en San Román do Val, falo máis abaixo.
A Pena de Xan Vidal: Trátase dun pequeno illote situado na praia de San Román ao que se pode acceder cando a marea está baixa. Apareceron restos cerámicos prerromanos e unha moeda moderna aos que se lles perdeu a pista. Nas proximidades está o castro dos Moutillós.
Os Moutillós, castro ou asentamento vikingo?:
O xacemento atópase na enseada coñecida como O Porto, custodiada polos
Castelos, dous conxuntos de grandes rochas, xunto a praia de San Román.
Aínda que estaba considerado coma un castro, a asociación
Mariña Patrimonio cre que se trata dun asentamento temporal
construído polos vikingos, pobo que fixeron varias incursións depredatorias
ao longo da costa galega durante a Alta Idade Media. Segundo a
asociación, o asentamento ten unha estrutura idéntica aos motte & bailey,
fortificacións que constaban dun montiño de terra sobre o que se erixía
unha especie de castelo de madeira protexido por muralla e foxo na súa
parte máis baixa. Estas construcións levantábanse de forma rápida, co
obxecto de asegurar unha zona e poder avanzar cara a conquista doutra. De
todos os xeitos cómpre aclarar que este topónimo é abundantísimo na
microtoponimia galega (tanto na costa coma no interior, e tamén
nalgunhas mámoas e castros) e mesmo nos nomes de varios núcleos de
poboación esparexidos polo país (Mota, Mouteira, Moutillón, Mouta,
Moutada, Moutras, Moutarelle, Moutarón, etc.). Sen desbotar que o sitio fora ocupado posteriormente, normandos incluídos, eu continúo a pensar que en orixe foi un castro costeiro que foi moi alterado polas obras que hai anos se realizaron
para a construción dun campo de fútbol que endexamais chegou a
finalizarse, e por un acceso á praia.
Coido
de
interese achegar o resultado dunhas catas realizadas no 2014 que se
fixeron públicas o día 14 de xaneiro de 2015. As análises
practicadas aos restos atopados non certificaron que pertenceran ao
período en que os normandos asolaron as costas galegas, datándose entre a
primeira parte do século VIII, na segunda metade do século XII e no
século XIII. Segundo información da prensa no mes de febreiro
de 2016, referidas ás escavacións do verán do 2015, apareceron restos de
madeira queimada e cerámicos de cor marrón claro por un lado e escura
polo outro, con anacos de desengrasante e de cuarzo, que despois de
realizadar as probas de C14 dataríanse dende o século III a.C. ao I d.C.
Os veciños din que na praia apareceron muíños barquiformes.
Por outra parte, a Dirección Xeral do Patrimonio
Cultural da Xunta de Galicia deu a coñecer un informe no que indica que
os seus arqueólogos non atoparon indicios que demostren que Moutillós fose un
asentamento normando.
A raíz da aparición deste inexistente xacemento vikingo, celébrase no Vicedo unha "romaría vikinga" que proporcionará importantes ingresos económicos, pero a cambio falsifícase a historia do concello.
A
toponimia
tamén achega no Vicedo outros nomes que puideron acoller algún tipo de
construcións defensivas: O Castelo, O Coto, O Cotelo, O Cotillón, O Cotiño,
A Garita, Monte da Vela, Monte Faro, A Mota...
Na parroquia de Cabanas está o lugar de
Troia, topónimo que pode derivar do céltico Turobriga,
cuxo sufixo -briga
vén a significar elevación, altura, lugar dominante que, por
analoxía, daría fortaleza, cidade amurallada (castro). Seguindo co
étimo, Caridad Arias di que fai alusión a un nome que designa un
rito ou danza prehistórica, a Danza
de Troia,
adicada a unha divindade solar que se efectuaría nun espazo circular
(un círculo lítico?).
No
tocante aos pobos que habitaron nos castros do Vicedo, Benito Vicetto
(1824-1878) sitúa nestas terras, erradamente, aos Zoelas, tese da
que participa, en parte, o que fora cronista oficial de Viveiro Juan
Donapetry que tamén engade ao pobo dos Egovarros Namarinos e aos
Iadoves. Máis o probable é que a zona estivera habitada polos
Arróns.
ÉPOCA
ROMANA
Segundo
as fontes greco-latinas, a conquista de Galiza por Roma iníciase nos
anos 139 a.C. (Cepión) e 137 a.C. (Décimo Xuño Bruto). Malia o
anterior, a conquista do territorio comeza a ser un feito coa
arribada a Brigantium (A Coruña), no ano 60 a.C., de Xullo
César. No ano 25 a.C. prodúcese, se lle facemos caso a Paulo
Orosio, o lendario episodio do Monte Medulio no que os Gallaicos
inmoláronse nun holocausto colectivo por medio do veleno do teixo e
das propias armas denantes caeren prisioeiros dos romanos. Pero será
no ano 19 a.C. con Agripa, chegado da Galia, logo de reorganizar as
maltreitas lexións romanas e despois de século e medio de loitas,
cando se resolva o problema galego producíndose unha profunda
reforma administrativa na que Galiza, xunto con Asturias, queda
integrada na provincia Tarraconense aínda que formando un conxunto
claramente diferenciado do resto, diferenza que levou ao emperador
Caracalla, no ano 212 d.C., á creación dunha nova provincia. No ano
293 d.C., a Gallaecia acada os límites máximos.
Os
romanos chegaron a Galiza atraídos polas riquezas mineiras o que non
lles impediu practicar un peculiar modo de dominación baseado na
progresiva asimilación cultural.
A
inexistencia
de teatros, anfiteatros, templos, etc. fixo pensar aos primeiros
investigadores nunha romanización escasa. Á vista de achádegos
posteriores (vilas, mansios,
cidades, factorías, estelas, aras votivas...) esta percepción
variou considerablemente.
Se
ben é certo que os restos romanos non abundan nas comarcas da Mariña
Luguesa, non o é menos que a zona non viviu allea a este proceso:
ara aos Lares Viais e estela de Ponte da Torre (Ourol), villae
da Chan do Outeiro (Burela), factoría salazoneira de Area (Viveiro),
pontes, posiblemente de orixe romana, da Misericordia e do Porto,
restos de calzadas en Miñotos (Ourol) e Santa María a Maior
(Mondoñedo), etc.
Calzadas
e pontes son as obras máis salientables da enxeñería romana xa que
eran estruturas fundamentais para o desenvolvemento comercial, sobre
todo mineiro, utilizando, en moitos casos, as primarias
infraestruturas existentes denantes da súa chegada.
No
concello do Vicedo consérvase a medieval Ponte
do Porto,
posiblemente asentada sobre a antiga romana, que atravesa o río Sor;
no medio da ponte pódese ver un marco que sinalaba o límite das
antigas provincias de Mondoñedo e Betanzos; hai quen conxectura de
que o marco pode ser un miliario romano reutilizado. Na parroquia de
Mosende temos o topónimo A
Calzada,
nidia alusión a unha via
calceata,
camiño empedrado. A romanización do castro da Tarroeira
certifícaa os materiais atopados (tégulas, ladrillos e un muíño circular).
Abondando
na tese da Romanización no municipio, hai autores que conxecturan
que o topónimo da parroquia de Suegos fai referencia aos Suebi
gentiles,
asentados en determinadas zonas de Occidente polos propios romanos, e
non ao pobo xermánico dos Suevos.
A
profusión
de nomes de lugar que fan alusión a villae
de orixe romana (propiedades de colonos latinos) no concello do
Vicedo é un dato que cómpre ter en conta: Abezán, de Advectius;
Abrela, de Abrentius;
Baltar, de Baltarius;
Chavín, de Flavius;
Crecide, de Crescitus;
O Folgueiro, de Folgarius,
ou Pontide, de Pontidius.
OS
POBOS XERMÁNICOS
A
partires
do século III o Imperio Romano inicia un imparable declive que
remata coa caída definitiva no ano 476, fin no que tiveron moito que
ver os pobos xermánicos. Un destes pobos foi o Suevo que atravesa o
Danubio e entra en Hispania,
chegando á Gallaecia
arredor do ano 409. Un foedus
(pacto) co emperador Honorio no ano 411, asígnalle a parte máis
occidental a cambio de garantir a seguridade fronte aos vándalos.
O
asentamento
dos suevos en Galiza (segundo os investigadores non pasarían de
trinta mil), dirixidos polo seu rei Hermerico, fíxose de forma
pacífica e procurando a fusión coa sociedade galaico-romana,
respectando as súas formas de vida e a tolerancia relixiosa.
Debido
a unha serie de factores non moi claros, os sucesivos monarcas suevos
(Hermerico, Reckiario, Reckila) inician unha serie de campañas
militares dirixidas contra as provincias da Lusitania, Bética e
Cartaxinense. Os romanos, incapaces de deteñer o exército
suevo-galaico, piden axuda aos visigodos que, mandados por Teodorico
II, véncennos na batalla do río Órbigo.
Reducidos
a Galiza, o rei Remismundo volve ao arrianismo (no ano 448 abrazaran
o catolicismo) remarcando así a súa submisión ao Reino Visigodo,
submisión da que se desprende Teodomiro a mediados do século VI
grazas á presión exercida por francos e bizantinos sobre os
visigodos. É neste tempo cando Martiño de Dumio, monxe natural da
Panoia (Hungría) que chega a Galiza no ano 550, convence ao rei a
abandonar o arrianismo e voltar ao catolicismo, feito que se produce
nove anos despois. Ademais da erradicación da herexía
priscilianista e das tradicións pagás, o Dumiense xoga un papel
determinante na organización administrativa estruturada a partir da
parroquia, célula básica da sociedade galega que recolle por
escrito no Parrochiale
Suevorum.
Con
Miro (570-583), o Reino Suevo semella atoparse no máximo explendor,
con varias accións de guerra contra os visigodos. Mais o apoio a
Hermenexildo que se subleva en Andalucía contra o seu pai, remata en
fracaso. Á morte de Miro, as loitas dinásticas entre o seu fillo
Arborico e Andeca acaba coa destitución e a reclusión do primeiro
nun convento. Os visigodos, aproveitando a ocasión, atacan aos
suevos e desterran, no ano 585, a Andeca, anexionando definitivamente
o Reino Suevo.
O
carácter
peculiar de Galiza propiciou que baixo a monarquía hispano-visigoda,
conservara a súa personalidade, mantendo unha administración
claramente diferenciada a respeito doutras zonas da Península,
acadando verdeiras cotas de autonomía política con Rescenvinto e
Witiza.
A
conversión
do visigodo Recaredo ao catolicismo no ano 589, consegue domeñar o
sector eclesiástico que a partir de entón participa nos Concilios
de Toledo. Mais non contenta á insubmisa nobreza o que conleva
varias intervencións militares.
A
dominación
sueva é, sen dúbida, un dos períodos máis escuros da Historia de
Galiza o que non impediu que a súa pegada chegara ata nós como así
o testemuñan as laudas (tapas de sártegos), con e sen decoración,
atopadas en Santa Mariña de Augas Santas, Tines, Oseiros, Catoira,
Iria, Baños de Bande, Tomeza ou San Martiño de Mondoñedo. Ou as
necrópoles de Adro Vello (O Grove), San Pedro de Rocas (Esgos), O
Areal (Vigo), Currás (Tomiño) ou a situada baixo o pavimento da
catedral de Santiago de Compostela. Tamén se atoparon moedas,
colares, fibelas, aneis de ouro, etc.
No
tocante á arquitectura sueva e visigoda, pertencen a este período
as igrexas de Santa María Nai (Ourense), Santa Comba (Bande), San
Pedro de Rocas (Esgos), Setecoros (Valga), o arco de Panxón ou o A Ermida, en Quiroga, onde apareceu o famoso Crismón de
mármore que debeu formar parte dunha mesa de ofrendas.
Malia
o dito, quizais os restos máis abundantes estean na toponimia de
orixe xermánica, predominando, como sinalou no seu momento o etimólogo alemán Joseph M.
Piel, a sueva.
Se
na Mariña Luguesa se conserva algunha pegada claramente
significativa desta época, esta é o topónimo Suegos,
nome, tamén é certo, sobre o que non existe consenso entre os
estudosos. Como xa sinalei ao falar da Romanización, o étimo Suegos
podería facer referencia aos Suebi
gentiles.
Antigamente, a igrexa parroquial denominábase Santa María de
Suevos, topónimo que atopamos nos concellos galegos de Arteixo,
Ames, A Baña e Mazaricos. O de Suegos témolo tamén no concello de
Pol.
Outros
nomes de orixe xermánica que perviven no municipio do Vicedo son os
de Creximil (Negradas), de Crescemirus;
Francos (Negradas), de frank,
franco, libre; Froufe (San Román), cuxa segunda parte, ufe,
deriva de wulf,
lobo; Marcos (Negradas), de mark,
pedra fincada no chan que delimita territorios ou propiedades; Noche
(Negradas), alusión a un posesor de nome Nausti
ou Naustus;
Segade (Riobarba), de Sagatus;
Vilagudín (San Román), posesión dun propietario de nome Guntinus;
Vilamil (Negradas), de Miri,
xenitivo de Mirus,
Miro; e Xilloi, dun posesor de nome Villoi
ou Gilloi.
A IDADE MEDIA
Século
V:
Segundo Amor Meilán, posible fundación dun mosteiro na Illa
Coelleira polo bispo Consencio. Sen dúbida, Amor Meilán refírese
ao bispo galego Consencio ou Consensio que, arredor do ano 420,
enviou a San Agostiño varios escritos sobre Prisciliano.
Séculos
VIII-IX:
Repobación destas terras, labor que comezou o rei Afonso II O Casto.
846:
Os
normandos asolan a costa cantábrica. Segundo algúns autores, a
finais do século IX arrasaron o mosteiro bieito que había na illa
da Coelleira.
1095-1099:
Primeiros
documentos que falan do mosteiro de San Miguel da Illa da Coelleira.
(Ver a entrada, aquí publicada, Historia
e lenda da Illa Coelleira).
1128:
O
10 de xullo, o rei Afonso VII fai a división das herdades
eclesiásticas das segrares na diócese de Mondoñedo. Nas referidas
á xurisdición de Viveiro figuran, entre outras, Santo Estevo do
Val, San Román do Val e Suegos.
Século
XIII:
A cunca do río Sor foi colonizada polo mosteiro de Meira a partires
da primeira metade do século, cando instala granxas en distintos
lugares. Nun documento do ano 1305 fala de "...in
San Pantaon, in Ysai, in Lignares, in Maia, in Caparino, in
Cabanas...",
aínda que os seus habitantes dependeran da igrexa de Santa María de
Viveiro canto ás necesidades relixiosas.
Século
XIV: De
principios de século é a tradición da matanza de trinta e seis
monxes templarios que habitaban no cenobio da Coelleira.
Un
privilexio do rei Enrique II eximía aos veciños de Creximil
(Negradas) do aboamento de trabucos en pago polas batidas que facían
contra os lobos.
No
Arquivo da catedral de Mondoñedo custódianse algúns escritos dos
séculos XIV e XV que fan referencia aos Montes do Sor que
abranguerían as terras situadas a ambos os dous lados do río.
1392:
O bispo Francisco de Mondoñedo concede permiso a Fernán Pérez de
Andrade, o Bo, para construír e dotar dos ornamentos necesarios para
o seu uso as igrexas de Santa María de Cabanas, San Pantaión de
Cabanas e San Paulo de Riobarba nos Montes do Sor, "no lugar
máis conveniente para administrar os sacramentos aos veciños dos
lugares".
Acordo
entre Fernán Pérez de Andrade e o cabido e bispo de Mondoñedo polo
que se dota coa cuarta parte da renda da igrexa de Santa María de
Viveiro para sustento dos capeláns das igrexas de Santa María de
Cabanas, San Pantaión de Cabanas e San Paulo de Riobarba.
1420:
Nun
documento, o cenobio de San Miguel da Coelleira aparece rexentado
polos coengos regulares de San Agostiño.
A IDADE MODERNA
1483:
Durante a Revolta Irmandiña, as tropas realistas dos Reis Católicos
sitian o castelo da Frouxeira. Ante a imposibilidade dos casteláns
de conquistala, o capitán Mudarra, xefe dos sitiadores, suborna a
vinte e un criados que, aproveitando a noite, abren as portas aos
asaltantes o día 7 de decembro. Entre os traidores atopábanse Pero
López, do Val (O Vicedo), e Afonso Santa Mariña e Afonso Barba, de
Negradas.
1489:
O
bispo Fadrique de Guzmán une o mosteiro da Coelleira a San Martiño
de Mondoñedo.
Século
XVI:
As freguesías que conforman o actual municipio do Vicedo pasan a
formar parte, a principios de século, da nova provincia de
Mondoñedo.
O
mosteiro da Insua de San Martiño:
Debido ás reformas das ordes relixiosas, remata o seu labor o
mosteiro de monxas bieitas, posto baixo a advocación de San Miguel,
que había na Insua de San Martiño (Negradas), agregándose ao de
San Paio de Antealtares de Santiago de Compostela. É
moi complicado seguir a súa traxectoria xa que é o único mosteiro
bieito do que non se conservan documentos anteriores á súa adhesión
ao de Antealtares. Sábese que era de carácter patrimonial e
familiar.
Don
Lope Alonso, que conservaba en foro o casal de Salgueiros (foro que
logo lle confirman a el e aos seus descentes as monxas de
Antealtares) polo que non pagaba pensión, era escudeiro da freguesía
de San Miguel de Negradas e, coma o seu pai, o seu avó e demais
ascendentes, posuía o padroado e xuro de presentar priora.
No
ano 1504, o Papa Xullo II confirma a unión de San Miguel de Negradas
ao mosteiro de San Paio de Antealtares o que non impediu que a
priora, dona María Vizosa, continuara a residir no cenobio. Pero no
1516 notifícaselle a bula pola que debe renunciar a todo dereito
sobre o mosteiro e cederllo á abadesa de Antealtares, pero o 9 de
marzo do mesmo ano, coa conformidade do abade de San Bieito de
Valladolid, alcanza un acordo con San Paio que lle permite seguir
presidindo San Miguel de Negradas. Quizais porque dona María Vizosa
non respectou os acordos, o rei Carlos I expide unha orde no ano 1533
a favor de San Paio que obriga a dona María a abandonar o mosteiro e
trasladarse a Santiago.
Antealtares
envía a San Miguel a dona Beatriz de Andrade e a dona María de
Castro que toman posesión do priorado. Dona María de Castro é
nomeada priora, sendo logo substituída por dona Beatriz de Andrade
que se fai cargo de todas as xoias que pertencían á igrexa de
Negradas e da porción dos décimos do mosteiro que lle entrega Pedro
Abad, párroco da igrexa. Mais dona María Vizosa, disconforme,
recorre, entre outros, a dona Leonor Osorio, sogra de Gómez Pérez
das Mariñas, para que a restitúan ao mosteiro de San Miguel, cousa
que consegue. Dona María Vizosa, probablemente enferma, outorga
testamento o 15 de outubro de 1535 en favor dos seus sobriños, Luis
Pardo e Fernando Vizoso. Pouco despois o priorado de San Miguel queda
definitivamente unido a San Paio de Antealtares.
1535:
A
Catedral de Mondoñedo faise cargo dos bens do mosteiro da Illa
Coelleira.
1539:
Nace en Viveiro Gómez Pérez das Mariñas, político, militar e
diplomático galego que, entre outros cargos, ocupou o de gobernador
das Filipinas. Morreu no ano 1593 no mar de Célebes. Xunto coa súa
dona, María Sarmiento Ribadeneira, viviu nun pazo que tiña no burgo
de San Roque.
1569-1576:
A
peste bubónica (tumor que afecta ás glándulas linfáticas) causou
estragos entre a poboación, entre outras, nas das freguesías de
Negradas e Riobarba.
1598:
Volve
a peste, mais, nesta ocasión, apenas se manifesta nas freguesías do
Vicedo.
1618:
Documento que fala de varios soutos, situados en Riobarba,
pertencentes aos Propios (partes das terras comunais que pertencían
a un municipio e cuxo beneficio destinábase a cubrir os gastos
deste) do concello de Viveiro, cuxos veciños estaban obrigados,
sempre que cortaran castiñeiros "para facelos táboa", a
darlle de cada seis un por razón de señorío e propiedade.
1634:
O
mosteiro de Lourenzá vende a Alonso de Cora e Montenegro, Rexedor de
Viveiro, ao seu irmán Bartolomé, crego, e a Alonso López de
Aguiar, de Cervo, a freguesía de Santa María de Suegos en
oitocentos ducados.
1628:
A
Catedral de Mondoñedo, propietaria da Illa da Coelleira, acode ao
xuíz para rematar coa desfeita que os baleeiros, que a utilizaban
como atalaia para divisar as baleas, estaban a ocasionar nos
cultivos.
1696:
Os
testamenteiros de Margarida Pardo de Cela, falecida no ano 1695,
proceden á almoeda (subasta de bens) das súas propiedades para a
fundación dunha Cátedra de Artes Liberais (filosofía) en Viveiro,
entre outras unhas posesións situadas en San Román do Val e
Riobarba.
1704:
Durante a Guerra de Sucesión entre os Austrias e os Borbóns, o rei
Filipe V confirma unha Cédula do 1642 para que non se recrute aos
veciños dos portos de Burela, San Cibrán, Portocelo, Area, Celeiro,
Viveiro e O Vicedo.
1752-1753:
Interrogatorios
do Catastro de Ensenada nas freguesías que compoñen o actual
municpio do Vicedo. Cabanas tiña 140 veciños e 115 casas; Mosende,
25 veciños e 19 casas; Negradas, 119 veciños e 119 casas; Riobarba,
134 veciños e 86 casas; San Estevo do Val, 145 veciños e 138 casas;
San Román do Val, 79 veciños e 60 casas; Suegos, 59 veciños dos
cales 39 pertencían ao término da xurisdición real de Viveiro, e
os 20 restantes ao couto, con 55 casas habitables, 19 delas no couto.
(Ver a entrada O
municipio de O Vicedo a mediados do século XVIII. O Catastro de
Ensenada).
Sobre
o castro de Santo
Estevo
construíuse a igrexa do Vicedo; preto atópase o monte coñecido
como Garita do Mouro onde logo existiu un posto de vixiancia costeira
no século XVIII.
A IDADE CONTEMPORÁNEA
1809:
O
17 de febreiro, veciños das comarcas de Ortegal e da Mariña
enfróntanse na Ponte Segade ás tropas francesas do xeneral Freni
que se dirixía dende O Ferrol a Viveiro para sofocar a rebelión
popular contra a invasión francesa. Os veciños, mal armados, teñen
que retirarse.
1809:
Entre
o 28 de xaneiro e o 2 de febreiro, o exército francés, baixo as
ordes do comandante Marsáns, apodéranse de Viveiro. Na tarde do 7
de febreiro, véspera sinalada para que as autoridades xuraran
fidelidade e obediencia a Xosé Bonaparte, irmán de Napoleón, unha
multitude das parroquias da contorna, entre outros os veciños de
Santa María de Cabanas, diríxense cara Viveiro para atacar aos
franceses e impedir a cerimonia. No camiño únenselles veciños de
San Román do Val, Suegos, Mosende e Riobarba. Na madrugada do día 8
apodéranse da vila.
1812:
O
territorio de Viveiro estivo dividido en cinco xurisdicións: Galdo,
Muras, Portecelo, San Cibrán e Viveiro e noutros tantos coutos
redondos. Suegos era couto redondo, e Creximil (Negradas) e Manxofrío
(Cabanas) partidos, entidades menores ca parroquia. Ata a
Constitución de 1812, as parroquias pertencían a distintos señores
(xurisdicións) que se repartían do seguinte modo: Cabanas, Mosende
e Riobarba, a Viveiro; Negradas, O Val e San Román, a Galdo; Suegos
posuía xurisdición propia. Coa Constitución créanse os primeiros
concellos nacendo así os de Negradas, O Val e Cabanas.
1813:
Segregación
de San Pantaión (Ourol).
1833:
Por Decreto de 30 de novembro, desaparece a antiga división
territorial de Galiza, pasando de sete provincias ás catro actuais.
As freguesías do Vicedo quedan integradas na provincia de Lugo.
1835:
Suegos,
Mosende, Riobarba e Cabanas pasan ao concello de Viveiro. O Val (O
Vicedo), Negradas e San Román ao de Galdo, xurisdición mercada por
Alonso Pérez de Viveiro e que logo exerceron os seus descendentes os
condes de Fuensaldaña e os marqueses de Alcañices. A Illa da
Coelleira, a raíz do Decreto de Desamortización do ministro
Mendizábal, pasa ao Estado.
1840:
O
18 de outubro créase o concello de Riobarba, con capital na
Pardiñeira, no que se integran as sete parroquias actuais.
1852:
O
fungo do oidium
ataca os viñedos, acabando en pouco tempo coas plantas o que
ocasionou que a produción de viño que se viña realizando dende o
século XII (entre as maiores colleitas da comarca atopábanse as
parroquias de Suegos, Santo Estevo, San Román do Val e Negradas)
quedara definitivamente abandonada.
1856:
Unha
veciña de San Román do Val é executada, acusada de infanticidio,
no Campo da Forca de Viveiro. Foi a derradeira persoa axustizada no
lugar.
1864:
O
enxeñeiro Marcelo Sánchez Novellán constrúe o faro da Illa da
Coelleira. A súa contrución foi aprobada por Real orde de 23 de
xullo de 1861 e por un importe de 46.836 reás.
1868:
Destronada
Isabel II, o concello da xunta revolucionaria de Viveiro decreta a
supresión dos concellos de Cervo, Xove, Muras, Ourol e Riobarba que
son restablecidos dous meses máis tarde.
1883:
Aínda que xa na década dos anos sesenta se comezou a demandar unha
liña férrea, non será ata o ano 1883 (por Lei do 27 de xullo)
cando se inicien os primeiros estudos para contruír o ferrocarril
que unise O Ferrol, Ortigueira, Viveiro, Ribadeo e Xixón. No ano
1886 publícase en Ferrol o estudo que indica que a liña debe ser
estreita. O seu custo ascendería a 100.000 pesetas por quilómetro.
As obras inícianse no ano 1902, mais non será ata ben entrada a
segunda metade do século XX cando se inaugure un tipo de vía que,
logo de tantos anos, xa quedaba desfasada para a época.
1889:
Ricardo
de Llano Oleaga, buscador de minas, solicitou o rexistro de varias
minas de mineral de ferro, unha delas en Suegos, proxecto que nunca
se chegou a desenvolver.
Século
XX: A
principios de século instálase unha central de enerxía eléctrica
sobre o río Batán, chamada "Electra
Riobarba"
fundada por Benigno López Muñoz.
1901:
O
1 de novembro inaugúrase a ponte metálica do Vicedo-O Barqueiro.
Construída pola Maquinista
Terrestre y Marítima de Barcelona,
tivo un custo de 528.000 pesestas.
1921:
A Sociedade de Instrución Vivero
y su comarca
funda a Escola de Riobarba. A sociedade chegou a fundar 44 escolas e
a soster 57 unidades de ensino primario, unhas en edificios propios e
outros alugados. Durante o primerio terzo do século XX, a sociedade
Hijos
de Vicedo en Cuba,
contruíu dúas aulas nunha escola de Santo Estevo do Vicedo.
1926:
Segundo
o Rexistro de Nacementos do Concello do Vicedo, a derradeira persoa
nacida na Coelleira foi Sagrario Ballester Castaño o día 15 de
agosto, filla do derradeiro fareiro, Manuel Ballester García.
1930:
O día 26 de outubro de 1930 constitúse en Buenos Aires a Sociedad
de Instrucción Hijos del Vicedo.
No libro de actas consultado, que abrangue dende a fundación ata o
día 3 de xaneiro de 1943, a actividade da sociedade limítase, case
exclusivamente, a organizar festas e "pic-nic". Chama
poderosamente a atención que só se mencione a Guerra Civil na xunta
celebrada o 8 de novembro de 1936 onde acordan suspender
temporalmente toda clase de festas, "motivado
ello por el momento de angustia, inquietud y zozobra por el que
atraviesa nuestra querida Patria".
En varias reunións levadas a cabo durante os anos 1938 e 1939,
debátese a fusión co Centro
Viveriense,
acordando rexeitar a unión, ao parecer porque non estaban de acordo
co nome que lle querían por á sociedade os de Viveiro. Si
acordan asociarse en xaneiro de 1939 á Casa de Asturias. O día 3 de
xuño de 1939, reciben unha carta da Sociedad
de Municipios de Riobarba
na que lle propoñen a fusión de ambas as dúas organizacións e
cuxas relacións non debían de ser moi boas xa que os membros de
Hijos
del Vicedo
deixan constancia do seu malestar por "algunos
párrafos insertados por ellos en el periódico de la Federación de
Sociedades Gallegas".
Ao efecto, acórdase formar unha comisión para iniciar as conversas.
O 3 de xaneiro de 1943, trátase o ingreso nunha nova sociedade
denominada Centro
Lucense de Buenos Aires
cuxa asemblea constituínte se celebrou o día 9 de xaneiro.
1931-1933:
Coa chegada da República, no concello actúan dúas sociedades de
clara tendencia republicana.
1936:
Nos
primeiros días da Guerra Civil, unha das primeiras accións de
guerra na Mariña Luguesa foi a colocación dunha bomba na ponte do
Vicedo-O Barqueiro para impedir o paso ás forzas fascistas que viñan
da Coruña, acción que culminou co enfrontamento entre gardas civís
e veciños leais ao goberno lexítimo da República e os golpistas.
Os fascistas utilizaron a ponte do Vicedo-O Barqueiro como lugar de
execución.
A
ría tamén se utilizou para facer os fondeamentos,
puntos no mar, preferentemente nas rías, onde eran arroxados os
corpos dos asasinados polos fascistas. En Galiza están documentados
fondeamentos,
ademais de na ría do Vicedo-O Barqueiro, en Cangas, Vigo, Redondela,
Bueu, A Illa de Arousa, Muros, Vilagarcía e Pontevedra.
1939:
Os
guerrilleiros Emilio Ríos Martínez, alcumado o Cantador, e José
Fernández Rolle, coñecido como O Caramelo, son brutalmente
asasinados polos fascistas no lugar de Riba da Veiga (Mosende).
Grazas á Asociación pola Recuperación da Memoria Histórica, os
seus cadáveres foron exhumados no ano 2005 e soterrados no lugar que
en xustiza lles corresponde. Juan José Insua Rolle informoume que un
seu avó, Atilano Rolle Escourido, relataba que el estaba na cova
onde asasinaran ao Caramelo e ao Cantador. Contaba da maneira en que
estaban enterrados e que a un deles lle coseran a boca con arame para
que non berrara para alertar aos compañeiros, o que non impediu que
o escoitaran e puideran fuxir, entre eles o señor Atilano Rolle,
perseguidos polos disparos dos asasinos.
Verbo
da recuperación da dignidade negada durante tantos anos aos
loitadores pola liberdade, o 2010 semellou ser o ano dun novo
renacemento fascista encarnado por un grupo de supostos defensores da
legalidade que, amparándose nunha interpretación partidista das
leis, queren agochar o xenocidio franquista. E aínda ousan laiarse
porque se está a pór en cuestión a súa "independeza"!
Vaia dende aquí o noso apoio a todas as persoas que seguen a loitar
pola recuperación da nosa memoria.
Mais
a cousa non para aquí. No mes de maio de 2011 saíu á luz o
Diccionario
Biográfico de la Real Academia de la Historia,
unha publicación, pagada por todos, que debería contar a Historia
con rigor. Pois ben, ao tratar o tema de Franco, mente
descaradamente. O redactor, un tal Luis Suárez, membro da "Fundación
Francisco Franco"
e da "Fundación
Valle de los Caídos",
en vez de historia fai unha apoloxía descarada do macabro ditador.
Mais o arrepiante de todo isto é que a estas alturas a propia
Academia está controlada por antigos franquistas e falanxistas que a
utilizan para propagar a súa ideoloxía fascista. Despois do que
lles está a caer enriba, din que van a modificalo na publicación
dixital. E vai quedar aí a cousa? Non habería que pedirlle
responsabilidades pola utilización de cartos públicos en beneficio
propio?
A represión durante a Guerra Civil e os primeiros anos da ditadura
A
continuación achego unha relación dalgunhas persoas represaliadas
durante os primeiros anos do golpe de Estado fascista
contra o goberno lexítimo da República naturais das parroquias do
actual municipio do Vicedo.
Antonio
Piñón García,
Suegos, mineiro, condenado por republicano.
Antonio
Alfonso González,
Cabanas, obreiro, xulgado por rebelión.
Antonio
Fernández Iglesias,
mariñeiro, declarado fuxido e en rebeldía.
Arsenio
Doval,
Riobarba, labrego, xulgado por auxilio á rebelión.
Constantino
Piñón Rolle,
Suegos, xornaleiro, declarado fuxido e en rebeldía.
Daniel
Fanego Lorenzo,
San Román, mineiro e mariñeiro, xulgado por deserción (estivera
fuxido). Denegóuselle o indulto solicitado no ano 1940.
Dorindo
Leiras Fernández,
labrego, declarado fuxido e en rebeldía.
Dositeo
Fernández Vales,
mariñeiro, xulgado por rebelión militar e ataque a man armada.
Emilio
Ríos Martínez,
asasinado pola garda civil en agosto de 1937.
Eusebio
González Pedreira,
acusado de deserción e rebelión, declarado fuxido e en rebeldía.
Natural de Umeiros (Mosende), tiña 20 anos cando o alzamento
militar. Daquelas militaba na CNT de Viveiro. Foi no 1942 cando se
achegou ao Partido Comunista. Foi o derradeiro sobrevivente dos
guerrilleiros que operaron no norte da provincia de Lugo e A Coruña
durante a guerra e nos anos corenta. Tamén un dos que fuxiu a
Francia a bordo do pesqueiro Santa
Teresa.
Segundo contou o propio protagonista a El
Progreso
(28-11-2010), a idea de botarse ao monte xurdiu a primieros do ano
1937, cando chamaron á quinta de Mosende para se incorporar á
fronte. Foi cando varios mozos decidiron escapar. Eran: Máximo Yáñez
("O Xastre"), natural do Folgueiro, Ramón do Soldado,
Antonio Villar, Manuel de Cora, Laureano Timiraos, de Castrobó, e o
mesmo Eusebio.
Francisco
Dovale Martínez,
Riobarba, mariñeiro, xulgado por deserción e ataque a man armada.
Francisco
Figueiras López,
xulgado por deserción.
Francisco
Calvo,
militante republicano.
Francisco
Martínez Oca,
ferreiro, xulgado por auxilio á rebelión co resultado de 15 anos de
prisión.
José
Fanego Cao,
Riobarba, chofer, xulgado por traizón.
José
Fernández Rolle,
xornaleiro e mariñeiro, xulgado por deserción, fuxido e en
rebeldía.
José
Parapar García,
militar, mariñeiro do acoirazado Jaime
I que
non apoiaron o golpe de Estado. Acusado de rebelión.
José
Antonio Vilar Baltar,
Mosende, xornaleiro, acusado de deserción, fuxido e en rebeldía.
José
Antonio Villar,
Mosende, labrego, condenado a 16 anos de prisión.
Juan
Insua Pérez,
labrego, concelleiro do Partido Republicano Galego (denomiando ata
maio de 1932 Organización Republicana Galega Autónoma). Condenado a
prisión.
Laureano
Timiraos Rey,
Mosende, labrego, acusado de deserción, rebelión e ataque a man
armada.
Luciano
Pérez Riveira,
comerciante. Alcalde do concello de Riobarba. Xulgado por auxilio á
rebelión. Tamén lle incautaron todos os seus bens.
Luis
Trigo Chao,
Cabanas, gardarríos, militante do partido socialista (ver a súa
historia ao final da relación).
Manuel
Cora Rolle,
Mosende, xornaleiro, xulgado por rebelión militar, fuxido e en
rebeldía.
Manuel
Fanego Fernández,
Suegos, mariñeiro, xulgado por deserción.
Manuel
Martínez Timiraos,
San Román, xornaleiro, estivo fuxido entre 1937 e 1939.
Manuel
Piñón Valella,
Riobarba, mariñeiro. Fixo a guerra na zona republicana. Enviado a un
batallón de castigo.
Maximino
Lage Rolle, Mosende, labrego, acusado de deserción, rebelión e
ataque a man armada.
Modesto
Bellas García,
natural do Vicedo e veciño de Mañón, xulgado por rebelión,
condenado a 15 anos de prisión.
Modesto
Riveira Dovale,
San Román, mariñeiro. Fuxido, condenado a prisión no ano 1940.
Orencio
Martínez Fanego,
militante
do PSOE, encarcerado sen proceso xudicial.
Ramón
Martínez Fanego,
Mosende, labrego, condenado por rebelión militar a 16 anos de cadea.
Ramona
Díaz Santiago,
condenada por agochar na súa casa a fuxidos, entre eles aos seus
fillos Cesáreo e Benedicto Fuentes Díaz.
Remedios
Fernández López,
natural do Vicedo, xulgada por rebelíón.
Rosario
Ríos Martínez,
detida por acoller a fuxidos, entre eles o seu irmán Emilio Ríos
Martínez.
Servando
Rolle Escourido,
Suegos, mariñeiro, xulgado por deserción e ataque a man armada.
O grupo do Gardarríos
O
grupo máis coñecido da antiga provincia de Mondoñedo foi o do
Gardarríos, nome polo que se coñecía aos fuxidos comandados por
Luis Trigo Chao, gardarríos de profesión.
Luis
naceu na parroquia de San Pantaión de Cabanas, parroquia do antigo
concello de
Riobarba,
o 24 de decembro de 1889 (Hartmut Heine, no seu A
guerrilla antifranquista
(1982), di que no ano 1891). Era fillo dun matrimonio de
labregos. As súas inquedanzas leváronno a emigrar a Cuba, aventura
da que regresou ao pouco tempo. Mais, debido á pobreza na que submía
a súa terra, retornou a América, nesta ocasión a Buenos Aires. De
volta en Galiza consegue un posto de gardarríos. No ano 1929 aparece
como testemuña nun preito veciñal en Viloalle (Mondoñedo) en favor
dos veciños e en contra dos poderes institucionais.
Coa
chegada da II República, sitúase no bando progresista. Cando o
golpe de estado fascista do xeneral Franco, Luis Trigo Chao presidía
a agrupación socialista de Mondoñedo. Cando o 20 de xullo a capital
mindoñense cae en mans da garda civil, decide fuxir e botarse ao
monte.
O
seu primeiro acto de guerra coñecido é o enfrontamento co dirixente
falanxista lugués José Viador Traxeira, en xullo de 1940, que
resulta morto. Tamén se lle imputa a súa participación en accións
guerrilleiras contra outros dirixentes locais da Falanxe e demais
membros das forzas de represión franquista responsables dunha ristra
arrepiante de crimes.
O
loitador pola liberdade, Luis Trigo Chao, foi asasinado, xunto coa
súa compañeira, na tardiña do San Xoán do ano 1948. Os seus
cadáveres, para escarmento dos demócratas, estiveron expostos ao
público. Logo soterráronno nun pequeno cemiterio civil coñecido
como o "cemiterio dos roxos".
O grupo dos irmáns Neira
Segundo
o relatado por Eusebio González Pedreira (El
Progreso
do 28 de novembro de 2010), os irmáns Neira eran da zona de
Ortigueira e andaban sobre todo pola parte de Cabanas e Ortegal. O
grupo actuaba en Viveiro e Ourol, máis tamén por Mondoñedo, Palas
de Rei, Betanzos, Vilalba, Ortigueira, Ferrol e As Pontes. Movíanse
dende a fronteira de Asturias ata A Coruña e Pontevedra. Os
integrantes da partida, comandada polo anarquista Xosé Neira, tiñan
contactos en Moeche e O Ferrol, o que lles permitía refuxiarse en
casas de apoio durante longos períodos de tempo cando caían
feridos. A raíz da caída de varios compañeiros de partida, no 1942
plantexouse a necesidade de xuntar cartos para mercar un barco e
fuxir a Francia. Neira e Xosé Castro foron para O Ferrol a buscar
máis diñeiro e, pasados tres ou catro meses, só regresou o segundo
quen lles contou aos demais que se separara de Neira e non volveu a
velo. As circunstancias da morte de Neira seguen a ser, hoxe en día,
un misterio.
Postguerra (anos corenta)
Enfrontamento
no Carrusco (Mosende) entre fuxidos e a garda civil.
Na
Fonte do Cervo (Mosende), os falanxistas asasinaron a un
guerrilleiro.
Un
escuro episodio, aínda sen aclarar pola contradición existente
entre os coñecedores do caso, aconteceu no lugar dos Quintos, preto
de Pontide (Suegos), entre tres toupas (nome que aquí dan aos
fuxidos) que rematou coa morte dun deles, natural de Celeiro, chamado
O Soto; os outros dous protagonistas atendían polos alcumes de O
Farol (autor da morte) e O Daniel.
A
pegada da resistencia antifranquista quedou plasmada durante moito
tempo nunha pintada que mesmo sobreviviu nos primeiros anos da
Ditadura, realizada nun dos muros da igrexa de Mosende, que rezaba
así: "Viva a República, abaixo o clero" o que lle valeu á
parroquia o alcume de "A pequena Rusia".
1946:
Debido
á brutal represión exercida polo ditador Franco, guerrilleiros
galegos das comarcas do Eume e Ferrol, que dende o inicio da guerra
fustrigaban aos fascistas, escapan a Francia na noite do 12 ao 13 de
decembro no Santa
Teresa,
un pesqueiro de 16 toneladas con base en San Cibrán, que os recolle
na praia da Abrela (segundo testemuña de Eusebio González Pedreira,
non saíron da Abrela, senón dunha zona situada despois do actual
porto do Vicedo. O propio Eusebio relatou que eran en total 22
persoas, entre guerrilleiros, enlaces, o patrón do barco e dous
tripulantes). Un dos guerrilleiros, Domingo da Cancela, máis
coñecido como Domingo de Friol, morreu en Viveiro no ano 2007 e as
súas cinsas foron esparexidas, cumprindo o seu desexo.
1952:
O
14 de xullo, por acordo do Consello de Ministros do 1 de maio, créase
o actual municipio do Vicedo.
1961:
O 12 de xullo unha galerna asolou a costa cantábrica provocando a
morte de 83 mariñeiros e o afundimento de 20 barcos. Varios
mariñeiros do Vicedo que traballaban no boniteiro "Gloria"
sobreviviron á terrible xornada.
2003:
O mércores 13 de novembro, o petroleiro Prestige,
con bandeira das Bahamas, emite un SOS á altura das costas galegas
por unha fuga de fuel. O barco vai cargado con 77.000 toneladas. O
día 16 chegan as primeiras manchas á costa entre A Coruña e
Fisterra. O 19 de novembro, logo de que os responsables de evitar a
desfeita ecolóxica que se aveciñaba e en contraste co que fixeron
os gobernos portugués e francés, vén como o Prestige
se afunde. A marea negra non tarda en enzoufar toda a costa de
Galiza, a do Vicedo incluída. Por vez primeira en moitos lustros,
enarbolando a bandeira de NUNCA MÁIS, os galegos e as galegas
loitaron pola súa dignidade como pobo, enfrontándose abertamente ás
mentiras e manipulacións dos gobernos de Santiago e Madrid.
2010:
O día 28 de agosto celebrouse na Praia da Abrela un acto organizado
polo Bloque Nacionalista Galego en lembranza dos homes e das mulleres
do concello do Vicedo represaliados polo fascismo franquista. A
conmemoración do Día
da Galiza Mártir
rematou no miradoiro da Praia de San Román coa colocación nun
monolito dunha prancha en lembranza da súa memoria.
Mais
os fascistas non acougan. Tres días despois, nun novo intento por
acalar a voz dos amantes da liberdade, os herdeiros ideolóxicos dos
represores esnaquizaron a prancha. A voceira do BNG no Concello do
Vicedo, Susana Riveira, logo de requirir a condena unánime da
corporación municipal, dixo que a inscrición sería reposta
novamente.
2011:
O día 22 de xaneiro de 2011 repetiuse a homenaxe e repúxose a
prancha en honra dos represaliados polo franquismo.
Xabier Moure
